MƏQALƏLƏR

Qadının yaradılışı

«Nisa» surəsinin 1-ci ayəsinin təfsiri
(«Təfsiri Nümunə»dən tərcümə)

«Nisa» surəsindəki ayələrin təfsirinə başlamazdan əvvəl, bu surənin bir neçə xüsusiyyətini qeyd etmək münasib olardı. Bu surənin bütün ayələri (58-ci ayə istisna olmaqla) Mədinədə nazil olub və nazil olma ardıcılığına görə, «Mumtəhənə» surəsindən sonra yerləşir. Bunu da qeyd etməliyik ki, Quran surələrinin indiki ardıcıllığı, surələrin nazil olma ardıcıllığı ilə eyni deyil. Yəni Məkkədə nazil olan surələrin bir çoxu Quranın sonunda, Mədinədə nazil olmuş surələrin bir çoxu isə Quranın əvvəlində yerləşir. 
     «Nisa» surəsi, kəlmələrinin və hərflərinin sayına görə, «Bəqərə» surəsindən sonra ən uzun surədir. Bu surə, qadınların hüquq və hökmlərindən daha çox bəhs etdiyi üçün, «Nisa» (qadınlar) adlandırılmışdır. 
     «Nisa» surəsi, ayə 1:
     
     Ey insanlar! Sizi tək bir nəfsdən (Adəmdən) xəlq edən, ondan da (həmin yaratdığından) zövcəsini yaradan və onlardan da bir çox kişi və qadınlar törədən Rəbbinizdən qorxun! Adı ilə bir-birinizdən bir şey istədiyiniz Allahdan qorxun və qohumluq əlaqələrini kəsməkdən çəkinin! Həqiqətən, Allah daim sizə nəzarət edir.
     Təfsir:
     Bu surənin birinci ayəsi bütün insanlara xitab edir və onları, cəmiyyətin sağlamlığının kökü olan, təqvaya (günahdan çəkinməyə) və Allahdan qorxmağa dəvət edir, buyurur: «Ey insanlar! Rəbbinizdən qorxun!»
     
     Sonra insanların bütün əməllərinə nəzarət edən Allahı tanıtdırır və Onun vəsflərindən birinə işarə edir. Bu da ictimai birliyin köküdür. Buyurur: «O Allah ki, sizi tək bir nəfsdən yaratdı».
     
     Buna əsaslanaraq, İslam cəmiyyətində bu gün minlərlə bədbəxtliklərin mənşəyi olan, qondarma irs, dil, tayfa, qəbilə üstünlüyü və s. ayrıseçkiliklər olmamalıdır, çünki hamı bir kökdən yaranıb.
     Ayədəki «nəfsin vəhidətin» kəlməsi birinci insana, yəni Quranın «Adəm» adlandırdığı insanların atasına işarədir. Quran ayələrində «Bəni Adəm» adı da zikr olunub.
     Sonrakı cümlədə buyurur: «Adəmin zövcəsini ondan yaratdı».
     
     Bəs, «ondan» – deyəndə, kim nəzərdə tutulur? Görəsən, bu söz xüsusi bir insanı (fərdi) bildirir, yoxsa ümumiyyətlə insan cinsinə aiddir? Şübhəsiz ki, bu ifadənin zahirindən belə nəticə alınır ki, söhbət xüsusi fərddən gedir.
     Ey insanlar! Sizi tək bir nəfsdən (Adəmdən) xəlq edən, ondan da (həmin yaratdığından) zövcəsini yaradan və onlardan da bir çox kişi və qadınlar törədən Rəbbinizdən qorxun!
     Bu cümlənin mənası budur ki, Allah Adəmin zövcəsini onun cinsindən yaratdı, bədəninin əzasından yox. Təfsirçilərin bəzisi bu ifadədən belə nəticə çıxarıblar ki, Adəmin zövcəsi Həvva, Adəmin bədənindən yaradılıb. Qeyri mötəbər, zəif sənədli rəvayətlərdə deyilir: «Həvva Adəmin qabırğasından (belindən) yarandı».
     Amma Quranın digər ayələrinə diqqət yetirdikdə, bu ayənin təfsiri aydınlaşır və müəyyən olur ki, Allah onun zövcəsini öz cinsindən yaratdı. «Rum» surəsinin 21-ci ayəsində buyurulur: «Allahın qüdrət nişanələrindəndir ki, onların vasitəsi ilə rahatlıq tapasınız deyə, sizə öz içinizdən zövcələr yaratdı». «Nəhl» surəsinin 72-ci ayəsində buyurulur: «Allah sizin üçün öz cinsinizdən (özünüzdən) zövcələr yaratdı». Bu ayələrdəki «zövcələrinizi sizdən yaratdıq» ifadəsinin mənası budur ki, Allah qadını kişinin cinsindən – yəni insan cinsindən yaratdı, onun hər hansı bir üzvündən yox.
     Əyyaşinin təfsirində, İmam Baqir (ə)-dan olan rəvayətə əsasən, Həvvanın Adəmin qabırğalarının birindən yaranması iddiası şiddətlə təkzib olunur və bildirilir ki, Həvva Adəmin artıq qalmış torpağından yaradılıb.
     Sonra əlavə edir: «Allah, Adəm və zövcəsindən çoxlu kişi və qadınlar törətdi».
     
     Bu ifadədən aydın olur ki, Adəmin övladlarının və nəslinin artması, yalnız Adəm və zövcəsi tərəfindən həyata keçmiş və başqa mövcudun bu işdə müdaxiləsi olmamışdır. Buradan bu nəticə alınır ki, Adəmin oğlu və qızı bir-bir ilə evlənmişlər, çünki əgər onlar başqa tayfa ilə evlənmiş olsaydılar, ayədə «minha» – (ikisindən) sözü işlənməzdi. Bu mövzu çox hədislərdə gəlmiş və Əhli-beyt İmamlarının hədislərindəki sübutlara əsasən, bu izdivac mübah (icazə verilən) bir evlilik olmuşdu. Çünki bu iş, insan nəslinin davam etməsi üçün zəruri idi və o zaman bacı-qardaşın evlənməsini haram edən hökm də, nazil olmamışdı. Aydındır ki, bu işin haram olması, Allah tərəfindən qadağan edilməsinə bağlıdır. Odur ki, bir məsələnin (işin), müəyyən bir zamanda zərurətlə bağlı olaraq, caiz (icazəli) olub sonra haram edilməsi təbiidir. 
     Amma bəzi hədislərdə Adəm övladlarının qətiyyən bir-biri ilə evlənməməsi söylənilmiş və bu işə etiqad edənlər isə kəskin hücuma məruz qalmışlar.
     Odur ki, əgər Quranın zahiri ilə uyğun olan hədislərə üstünlük vermək istəsək, gərək birinci dəstədən olan hədisləri seçək. Burada başqa bir ehtimal da var ki, Adəm övladları, Adəmdən əvvəl yaşamış, qədim insanlarla izdivac ediblər. Çünki rəvayətə görə, Adəm yer üzündə yaşamış ilk insan olmamışdır. Lakin bu ehtimal da, yuxarıda söylənilmiş ayənin zahiri ilə uyğun gəlmədiyindən, zəif hesab olunur.
     Ayənin sonunda, sağlam bir cəmiyyətin yaranmasında təqvanın (əxlaqın) əhəmiyyətinə işarə edilərək, insanlar pəhrizkarlıq və Allahdan qorxmağa dəvət edilir. Buyurur: «Adı ilə bir-birinizdən bir şey istədiyiniz Allahdan qorxun».
     
      Və əlavə edir: «Qohumluq əlaqələrini kəsməkdən çəkinin».
     
     Bu mövzunun burada zikr olunması qohumluq əlaqələrinin fövqəladə əhəmiyyətinə işarədir. Bu ayədə başqa bir məsələyə də, işarə olunub. Ayənin əvvəlində zikr olunduğu kimi, bütün insanlar bir ata-anadandırlar. (Yəni bütün Adəm övladları bir-biri ilə qohumdurlar.) Bu bağlılıq tələb edir ki, sizlər müxtəlif irq, tayfadan olan insanlara öz yaxınlarınız və qohumlarınız kimi, məhəbbət göstərəsiniz.
     Ayə belə sona çatır: «Həqiqətən, Allah daim sizə nəzarət edir».
     
     Nəzarətçi kimi tərcümə olunan «rəqib» sözü, əslində o kəsə deyilir ki, hündür bir yerdən vəziyyətə nəzarət edir. «Rəqib» sözü bir şeyi hifz edən və gözətçi mənalarında da işlənir. Çünki gözətçiliyin özü də nəzarət vasitələrindəndir. «Rəqib»in yerinin hündürlüyü həm zahiri (yüksək məkanda dayanır və nəzarət edir), həm də mənəvi baxımdan nəzərdə tutula bilər.
     Yuxarıdakı ayənin mənası budur ki, Allah sizin nəzarətçinizdir və sizin bütün əməl və niyyətlərinizi görür və bilir.