Orucun hökmləri ilə bağlı sual-cavab

Sorğu-sual insan yaranışının başlanğıcından özünü göstərmiş, öz yaşıl qanadına mələkləri oturtmuş, saralmış yarpağına şeytanı sovurmuş və bu arada insanlıq məqamını göstərmişdir. Əmirəlmö`minin Həzrət Əli (ə) necə də gözəl buyurmuşdur:

Yerdən cücərirsə həm gül, həm tikan,
Sual da, cavab da elm babından.

Bəli, səmavi suallar verən hər bir insan cavab olaraq elm və bilik əldə edəcək. Cəmiyyət və mədəniyyətin inkişaf və sabitliyi səmimi suallar və düşüncəli cavablardan asılıdır. İslami ölkəmizin iftixarlarından biri budur ki, bir tərəfdən pak qəlbli kamillik sorağında olan, həqiqətlə maraqlanan gənclərimiz çoxdur, digər tərəfdən çox dəyərli ayinlərimiz var. Bu ayinlərdəki uca maarif suallarına cavab axtaran təşnə qəlbləri sirab edir.
Elm və mədəniyyət mərkəzinin müşavirə və sorğu qurumu aktual sualları cavablandırmaq və yaşıl elm nihalını bara-bəhrəyə gətirmək üçün məclis təşkil etdi. Alim və düşüncəli gənclərimiz üçün səbir daşı ola bilsək iftixar duyarıq.
Qeyd olunmalıdır ki, dini mədəniyyətin genişlənməsi istiqamətində rəhbərlik məqamının nümayəndəliyi universitetlərdə elmi qruplarla həmkarlıq edərək əlli mindən çox tələbə sorğusunu cavablandırmışdır. Bu idarə səkkiz elmi və mütəxəssis qrupdan ibarətdir: Qur`an və hədis qrupu; əhkam qrupu; fəlsəfə qrupu; tərbiyə və psixologiya qrupu; siyasi təfəkkür qrupu; mədəni və ictimai qrup; tarix qrupu.
Qarşınızdakı kitabça dəyərli alim höccətül-İslam Seyyid Müctəba Hüseyni tərəfindən cavablandırılmış fiqhi suallar məcmusudur. Bu məcmuənin xüsusiyyətləri və tənzim üslubu aşağıda bəyan olunur.
a) Sualların cavabı mənbələr və sənədlərlə birlikdə qeyd olunmuşdur.
b) Eyni məzmunlu cavablar eyni tə`birlərlə və rəvan şəkildə tərtib olunmuşdur; bu səbəbdən də cavabların çoxu iqtibas edilmişdir.
v) Daha çox arxayınlıq üçün sənədlərə istinad etməkdən əlavə, böyük mərce alimlərin katibliyindən də cavab alınmışdır.
q) Kitabın tənzimində ilkin fətva kimi imam Xomeyninin nəzəri bildirilmiş, digər mərce alimlərin baxışı əlifba sırası ilə zikr olunmuşdur:

1. Həzrət Ayətullah Hacı Şeyx Məhəmməd Təqi Behcət.

2. Həzrət Ayətullah Hacı Şeyx Mirza Cavad Təbrizi.

3. Həzrət Ayətullah Hacı Seyyid Əli Hüseyni Xameneyi.

4. Həzrət Ayətullah Hacı Seyyid Əli Hüseyni Sistani.

5. Həzrət Ayətullah Hacı Şeyx Lütfullah Safi Gülpayiqani.

6. Həzrət Ayətullah Hacı Şeyx Məhəmməd Fazil Lənkərani.

7. Həzrət Ayətullah Hacı Şeyx Hüseyn Nuri Həmədani.

8. Həzrət Ayətullah Hacı Şeyx Nasir Məkarim Şirazi.

9. Həzrət Ayətullah Hacı Şeyx Hüseyn Vəhid Xorasani.

Qeyd etməliyik ki, kitabın mətnində mərce alimlərin adı qısa şəkildə verilmişdir. Bu qısaltmaya görə onlardan üzr diləyir və Allah-təalanın dərgahından izzət və salamatlıq arzulayırıq.
Allahın tövfiqi ilə bu məcmuəni tədricən davam etdirib sizə təqdim etmək fikrindəyik. Sizin dəyərli təklifləriniz və tənqidləriniz bu qəbildən olan məcmuələrin tərtibində bizə yardımçı olacaq.
Sonda möhtərəm müəllif və müşavirə, sorğu qurumunun həmkarlarına, xüsusi ilə Höccətül-İslam Seyyid Məhəmməd Təqi Ələvi və Saleh Qənnadi cənablarına təşəkkür edirik. Bu insanlar məcmuənin hazırlanmasında xeyli təlaş göstərmişlər. Allah-təaladan bu əzizlər üçün daha çox tövfiq diləyirik. Onların Əhli-beyt məktəbinə və cəmiyyətin, xüsusi ilə də universitetlərin dini mədəniyyətinə daha çox xidmət edəcəyi ümidindəyik.
Mədəniyyət mərkəzi qurumunun məs`ulu
Seyyid Məhəmməd Riza Fəqihi.

Orucun fəlsəfəsi

Sual: Orucun faydalarını və fəlsəfəsini bəyan edin.

Orucun çoxsaylı hikmətləri və faydaları vardır. Onların mühümləri aşağıdakılardan ibarətdir:
1.Oruc insanın ruhunu lətafətli, iradəsini güclü edir, meyl və istəklərini nizamlayır, insana təqva və pəhrizkarlıq yolunda kömək edir.
2. Oruc kasıb və varlı arasında bərabərliyi tənzimləyir.
İnsanlar aclığı dadmaqla yoxsullar və məhrumlar haqda düşünüb onların hüquqlarını ödəyir.
3. Oruc qəlblərə rahatlıq verir.
4. Oruc sağlamlıq və müalicə baxımından böyük tə`sirlərə malikdir və bədənin sağlamlığına səbəb olur. Aleksey Soforin (rusiyalı alim) oruc tutmağı qan azlığı, uşağın zəif olması, revmatizm, göbələk xəstəlikləri, şəkər, böyrək və ciyər kimi bir çox xəstəliklərin müalicəsi yolu bilir.

«Ramazan»ın mə`nası

Sual: «Ramazan»ın mə`nası nədir?

«Ramazan», «rəmz» kökündən olub, qızmar isti və günəşin daşa və quma saçması mə`nasındadır. Ramazan ayı aclıq, susuzluq və çətinliklər qarşısında dözüm ayı olduğu üçün bu adı almışdır. Bu ay hicri-qəməri təqvimində ilin 9-cu və yeganə ayıdır ki, adı Qur`anda çəkilmişdir və Allahın adlarından biridir. Bu baxımdan rəvayətlərdə bəyan olunmuşdur ki, «mah» kəlməsi «ramazan» kəlməsinə artırılsın və heç vaxt ayrıca işlənməsin. Ramazan ayının bütün aylardan üstünlüyü vardır. Çünki, bütün qiymətli səmavi kitablar (Tövrat, İncil, Zəbur, Suhuf və Qur`an) məhz bu ayda nazil olmuşdur. Qədr gecəsi və Həzrət Əlinin (ə) şəhadəti bu ayda baş vermişdir. Bəlkə bu xüsusiyyətlərə görə uyğun ay orucluq üçün seçilibdir.

Orucun mə`nası

Sual: «Sovm» (oruc) sözünün lüğət və terminoloji mə`nası nədir?

«Soum» (oruc) lüğətdə hər bir şeydən çəkinmək mə`nasındadır. Amma fiqh terminologiyasında «Allah əmrini yerinə yetirmək məqsədi ilə sübh azanından məğribə qədər səkkiz şeydən çəkinmək mə`nasını bildirir.

Orucun tarixçəsi

Sual: Orucun tarixçəsi hansı zamandan başlayır?

Tarixdə bir çox dəlillər var ki, oruc yəhudilər, məsihilər və başqa millətlər və tayfalar arasında mövcud olmuşdur. Onlar qəm-qüssə ilə üzləşən zaman tövbə və Allahın razılığını əldə etmək üçün oruc tuturdular. Belə ki, bu yolla Onun qarşısında acizlik və təvazökarlıq göstərib, bu günahlarını e`tiraf edirdilər. İncildə oxuyuruq ki, Məsih qırx gecə-gündüz oruc tutmuşdur. Qur`ani-kərim açıq-aşkar bəyan edir: «Bu ilahi əmr əvvəlki ümmətlərdə də vacib imiş.»

Orucun dərəcələri

Sual: Mə`lum olduğu kimi, əxlaq alimləri orucu ümumxalq kütləsinin orucu, xüsusi adamlar və daha xüsusi adamların orucu növlərinə bölmüşlər. Bunun dini əsası varmı?

Əxlaq alimlərinin yuxarıda qeyd olunmuş baxışı bu barədə mövcud olan rəvayətlərdən alınmışdır. İmam Baqir (ə) ümumxalq kütləsinin orucu barədə buyurur: «Oruc tutan şəxs dörd işdən çəkinərsə, onun gördüyü digər işlər orucuna xələl gətirməz: Yemək, içmək, qadınlarla cinsi əlaqədə olmaq və başı suya batırmaq.»

İmam Sadiq (ə) xüsusi mö`minlərin orucu barədə buyurur: «Oruc olduqda sənin qulaq və gözün haram işlər qarşısında, həmçinin bütün bədən üzvlərin pis işlər qarşısında oruc olmalıdır.»

Həzrət Əli (ə) isə daha xüsusi mö`minlərin orucu barədə belə buyurmuşdur: «Qəlb orucu və özünü günah fikirlərdən qorumaq, qarın orucu və özünü yeməkdən saxlamaqdan üstündür.»

Vacib olan oruclar

Sual: Vacib oruclar hansılardır?

Vacib oruclar aşağıdakılardan ibarətdir:

1. Ramazan ayının orucu;

2. Kəffarə orucu;

3. Qəza orucu;

4. Nəzir, əhd və and orucu;

5. Oruc tutmaq üçün muzd alan şəxsin orucu;

6. E`tikafın (məsciddə yerinə yetirilən üç günlük ibadət) üçüncü gününün orucu;

7. Təməttö həccində qurbanlıq əvəzi üçün tutulan oruc.

Haram oruclar

Sual: Haram oruclar hansılardır?

Haram oruclar aşağıdakılardan ibarətdir:

1. Qurban bayramı günü tutulan oruc;

2. Fitr bayramı günü tutulan oruc;

3. Minada olan şəxs üçün təşriq günlərinin orucu;

4. Ramazan niyyəti ilə şəkk gününün orucu (bilinmir şə`banın axırıdır, ya ramazanın əvvəli)

5. Susmaq orucu;

6. Gecə-gündüz tutulan oruc;

7. Qadının ərin hüquqları ilə zidd olan müstəhəb orucu;

8. Övladın ata-ananın əziyyətinə, narahatlığına səbəb olan müstəhəb orucu;

9. Xəstə şəxsin, orucun zərərli olduğu şəxsin tutduğu oruc;

10. Müsafirin orucu (səfərə gedən şəxs, istisna olmuş yerlərdən başqa).

Sual 8: Müstəhəb oruclar hansılardır?

Haram və məkruh olan günlərdən başqa ilin bütün günlərində oruc tutmaq müstəhəbdir; amma bə`zi günlərdə oruc tutmaq daha çox məsləhətlidir. Həmin günlər aşağıdakılardan ibarətdir:

1. Hər ayın birinci və axırıncı cümə axşamı;

2. Hər ayın onundan sonra olan birinci çərşənbə günü;

3. Hər ayın 13, 14 və 15-ci günləri;

4. Rəcəb və şə`ban aylarının bütün günləri, ya bu iki aydan bə`zi günlər;

5. Novruz bayramı günü;

6. Zilqədə ayının 25-ci, 29-cu günü;

7. Zilhiccə ayının 1-dən 9-na qədər;

8. Qədire-Xum bayramı günü. (Zilhiccə ayının 18-i);

9. Məhərrəm ayının birinci və ikinci günləri;

10. Məhəmməd Peyğəmbərin (s) mübarək doğum günü. (Rəbiyul-əvvəlin 18-i);

11. Həzrət Məhəmmədin (s) peyğəmbərliyə seçildiyi gün. (27 rəcəb)

Məkruh oruclar

Sual: Məkruh (bəyənilməyən) oruclar hansılardır?

Məkruh oruclar aşağıdakılardan ibarətdir:

1. Aşura gününün orucu;

2. Ərəfə günün orucu (Dua oxumağa mane olsa);

3. Ev sahibinin izni olmadan qonağın müstəhəb oruc tutması;

4. Övladın ata-ananın icazəsi olmadan müstəhəb orucu.

Oruc tutmamağa icazəsi olanlar

Sual: Hansı şəxslərə oruc vacib deyil?

Bütün müctəhidlərin rə`yi:

İnsanlardan bir qisminə oruc tutmaq vacib deyil:

1.Orucdan əziyyət çəkən qoca kişi və qadın;

2. Hamilə qadın; (əgər uşaq və ya ana üçün zərərli olarsa)

3. Süd əmizdirən qadının oruc tutmağı; (əgər uşaq və ya ana üçün zərərli olarsa)

4. Xəstənin oruc tutması; (əgər onun üçün zərərli olarsa)

5. Xəstəliyi olan elə bir şəxs ki, çox susaya və susuzluğa dözə bilməyə;

6. Həddi-büluğa çatmamış şəxs;

7. Heyz və nifas qanı görən qadın;

8. Səfərə gedən və bir yerdə on gün qalmaq qəsdi olmayan şəxs;

9. Bədəni zəif olan şəxs; (Oruc tutmaq ona dözülməz həddə əziyyətlidirsə)

10. Huşu olmayan və ya huşsuzluqla gün keçirən şəxs;

11. Dəlilər.

Oruc üçün niyyət

Sual: Orucun niyyəti necə olmalıdır?

Bütün müctəhidlərin rə`yi:
«Orucun» niyyəti, yə`ni insan Allah əmrini yerinə yetirmək məqsədilə sübh azanından məğribə qədər orucu batil edən işlərdən çəkinməyi qərara alsın; ürəkdən keçirmək və ya dilə gətirmək lazım deyil.

Sual: Adi halda oruc niyyətinin sonu və başlanğıcı nə vaxtdır?

Bütün müctəhidlərin rə`yi:
Ramazan orucu və nəzir orucunun niyyəti gecənin əvvəlindən sübh azanına qədərdir. Qəza və yalnız nəzir orucu kimi müəyyən olmayan orucun niyyət vaxtı gecənin əvvəlindən sonrakı günün zöhrünə (günorta) qədərdir. Müstəhəb orucun niyyəti gecənin əvvəlindən başlayaraq, günün sonunadək davam edir. Hətta məğribə (şama) bir niyyət qədəri qalmış olsa da.

Sual: Sabah oruc tutmaq üçün axşam qəsd etdim, amma yuxuya qaldım. Günəş çıxana yaxın vaxt oyandım və niyyət etməmişəm. Orucum düzgündürmü?

Bütün müctəhidlərin rə`yi:
Orucu batil edən əməllər etməmisinizsə, orucunuz düzdür.

Şə`ban ayının axırıncı gününün niyyəti

Sual: Sabah ramazan ayının əvvəli və ya şə`ban ayının axırı olmasını bilmirəm. Mənə oruc tutmaq vacibdirmi?

Bütün müctəhidlərin rə`yi:
Xeyr, o gün oruc tutmaq vacib deyil. Amma oruc tutmaq istəsəniz ramazan ayının niyyətini edə bilməzsiniz. Şə`ban və ya boynunuzdakı qəza orucu üçün niyyət etməlisiniz. Sonradan bilinsə ki, ramazan ayı imiş, tutduğunuz oruc ramazan ayından sayılacaq. Əgər günün yarısında bilsəniz, gərək tə`xirə salmadan öz niyyətinizi ramazan ayının orucuna çevirəsiniz.

Ramazan ayının niyyəti

Sual: Ramazan ayının hər günü üçün niyyət etmək lazımdır, yoxsa ayın əvvəlində bir niyyət etmək kifayət edər?

Bütün müctəhidlərin rə`yi:
Ramazan ayının birinci günü bir ay bütöv oruc tutmağı niyyət edərsə, kifayətdir. Amma ramazan ayının hər bir gecəsi onun sabahı günü üçün niyyət etməsi daha yaxşıdır. (Ehtiyati-müstəhəb)

SƏHİFƏLƏR: [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10]